Het Parool van 12-04-2003, Pagina 27, Wetenschap,

Terug naar de maan
BRUNO VAN WAYENBURG
EIGENLIJK IS DE maan slachtoffer geworden van zijn eigen succes, vindt David Southwood. Dertig jaar geleden kwamen er geregeld astronauten, die zelfs stukjes maan mee terug namen, maar sindsdien is de maan wat onderbelicht. 'We hebben er toen te veel van gezien, maar de maan is nog steeds de moeite van het onderzoeken waard,' zegt hij.
Als directeur van het wetenschappelijk programma van de Europese ruimtevaartorganisatie Esa moet je dat natuurlijk ook wel vinden, en zeker als je de allereerste Esa-maanmissie introduceert, zoals Southwood vorige week deed in Noordwijk.
Maar feit is dat de Smart-1 - zo heet de eerste Europese maansonde - slechts weinig recente voorgangers heeft. Alleen de Amerikaanse sondes Clementine en Lunar Prospector, bezochten het afgelopen decennium onze naaste buur in de ruimte. En die trend is nu aan het veranderen. Smart-1, een apparaat ter grootte van een koelkast met twee zonnepanelen, gaat in juli de ruimte in op weg naar een baan om de maan, en zal spoedig gevolgd worden door Chinese, Japanse, Indiase en ook weer Amerikaanse ruimtevaartuigen. De maan staat weer in de belangstelling.
Smart-1 heeft tien meetinstrumenten aan boord. Daaronder zijn miniatuurcamera's voor zichtbaar licht, om het maanoppervlak in kaart te brengen. Camera's voor infrarood licht en röntgenstraling kunnen daarnaast meer vertellen over de chemische samenstelling van het maanoppervlak, waarover ondanks de eerder meegebrachte maanstenen nog veel onbekend is.
Ook gedetailleerde opnamen van kraters op het maanoppervlak hebben de interesse van maan-onderzoekers. Omdat de maan geen erosie kent, verdwijnen de kraters niet, zodat de maan een soort geschiedenisboek van plaatselijke meteorietbombardementen vormt. Daarnaast zal Smart-1 op zoek gaan naar ijs in de altijd donkere kraters op de zuidpool van de maan, waarvoor eerdere missies aanwijzingen gevonden hebben.
Maar afgezien van alle wetenschap, gaat het bij Smart-1 vooral ook om de techniek. Het is een 'technology demonstrator', die de bruikbaarheid van nieuwe technologieën voor de ruimtevaart moet gaan bewijzen.
SMART-1 is het niet eens zo vergezochte Engelse acroniem voor 'kleine missies voor geavanceerd onderzoek in technologie', en het is de eerste exponent van de nieuwe 'faster, smarter, better'-aanpak van ESA. Het apparaat is in de relatief korte tijd van drie jaar ontworpen en gebouwd, en heeft 'maar' honderd miljoen euro gekost, een fractie van de normale kosten van een ruimtesonde. Dit is te danken aan miniaturisatie, gebruik van kant-en-klaar leverbare onderdelen, en een nieuw soort aandrijving: de ionenmotor, die tot dusver alleen in de Nasa-sonde Deep Space 1 werd toegepast. De motor leunt niet op de verbranding van explosieve chemicaliën, maar op het uitstoten van het onbrandbare edelgas xenon.
De ionenmotor is in feite een soort mini-deeltjesver sneller, waarin van de xenon-atomen een elektron wordt losgeslagen, waarna er elektrisch geladen xenon-ionen overblijven. Elektrische velden, opgewekt met de energie van de zonnepanelen van Smart-1, versnellen die ionen vervolgens tot snelheden van tot honderd kilometer per seconde, waarmee ze de uitlaat verlaten. Op filmpjes van de ESA ziet het eruit als een zachtblauwe gloed aan de achterkant van de sonde.
Van de weeromstuit versnelt het ruimtevaartuig de andere kant op, maar dat is maar een heel klein beetje: de ionenmotor oefent op de sonde dezelfde kracht uit als het gewicht van een briefkaart. Daar staat dan tegenover dat de motor maanden kan draaien, waardoor de sonde uiteindelijk toch heel respectabele snelheden kan bereiken, en dat met relatief weinig brandstof aan boord: 82 kilogram. Desondanks zal de Smart-1 er ruim een jaar over doen om de maan te bereiken.
Toch doet dat 'faster, smarter, better' aardig denken aan de desastreus uitgepakte 'faster, cheaper, better'-strategie van Nasa, die een indrukwekkend aantal mislukkingen opleverde, merkt een journalist onheilspellend op tijdens Southwoods presentatie. Maar die is niet voor één gat te vangen. 'Het verschil zit hem vooral in het 'smarter',' voorspelt hij.
Artist impression BEELD ESA

Copyright: Wayenburg, Bruno van