Hoe af te komen van het verboden asbest? Het Tresenerie-proces, waarbij de asbestvezels onder hoge druk en temperatuur onschadelijk worden gemaakt, moet uitkomst bieden.

Naar schatting vijf miljoen ton asbesthoudend materiaal moet in Nederland nog opgeruimd worden. Het zit in huizen, scholen en andere gebouwen, op boerenschuren, in rioleringen en in schepen. Jaarlijks verwijderen gespecialiseerde bedrijven daarvan honderdduizend ton, die op stortplaatsen terecht komen. Het schadelijke asbest wordt daar niet afgebroken.

Naast het al langer bekende, maar te dure omsmelten van asbest wordt nu een chemisch proces voor vernietiging van asbestvezels ontwikkeld. Bij dit van oorsprong Franse `Tresenerie'-proces wordt asbest bij een temperatuur van ruim 200 graden onder druk met natronloog omgezet in een onschadelijke grijze drab, die gebruikt kan worden bij de aanmaak van cement. Een consortium met als deelnemers onder andere het bedrijf Hydrinn in Capelle aan den IJssel, afvalwerwerker Terlouw Recycling uit Rotterdam en het adviesbureau Holland Innovation Team probeert het proces industrieel toepasbaar te maken.

``In januari 1999 hebben we een proef gedaan op de oude energiecentrale van het EZH in Rotterdam', zegt Peter van der Gaag van Holland Innovation Team in zijn kantoor in Rotterdam. Genodigden uit de asbestwereld waren aanwezig toen de consortiumdeelnemers in een eigengebouwde reactor van 30 liter asbestmonsters vernietigden. Het ging om een aantal soorten asbest afkomstig uit de centrale. Een laboratorium bekeek de overblijfselen met een elektronenmicroscoop. ``Geen vezel meer over', zegt Van der Gaag.

De geoloog is ervan overtuigd dat het proces volledig op afvalproducten kan draaien. ``Hier in Rotterdam is warmte in de vorm van hete stoom een afvalproduct van veel industrieën. We hebben ook getest met verontreinigd natronloog dat overblijft als afval van de chemische industrie. Dat werkte net zo goed.' Later is het Tresenerie-proces met succes gebruikt om voor de chemische industrie bestemd loogbestendig asbest te vernietigen.

Het consortium is bezig een mobiele demonstratiereactor te bouwen, om op slooplocaties te gebruiken. Het uiteindelijke doel is de prijs per ton verwerkt afval in de buurt te krijgen van de twee- tot driehonderd gulden die betaald wordt voor stort. Hopelijk zijn parameters als druk, loogconcentratie en temperatuur zó aan te passen dat dat lukt, zegt Van der Gaag. ``We worden intussen veelvuldig gebeld door mensen die mee willen doen, of die willen weten of we al klaar zijn, maar voorlopig houden we de boot af.'

De delfstof asbest dankt zijn naam aan het griekse asbestos, `onvergankelijk'. Het woord is een verzamelnaam voor verscheidene minerale vezels die uit silicaten bestaan, chemische verbindingen waarin het element silicium voorkomt. Asbest werd gebruikt als de ideale isolatie, als brandwerend materiaal of gewoon als goedkoop duurzaam materiaal, tot de rampzalige gevolgen van de vezels voor de gezondheid langzaam duidelijk werden.

Asbestvezels, enkele duizendsten van een millimeter groot, nestelen zich na inademen in de longen. Daar kunnen ze verschillende vormen van kanker veroorzaken. De bekendste is de agressieve en ongeneeslijke longvlieskanker mesothelioom. Vooral werknemers die langdurig en in ongeventileerde ruimten met asbest gewerkt hebben lopen risico. Jaarlijks overlijden in Nederland zo'n 600 mensen aan asbestziekten, meestal tientallen jaren na de blootstelling. In 1993 werd de toepassing van asbest in Nederland verboden.

Bij het Tresenerie-proces, legt Van der Gaag uit, gaan de silicaten een chemische reactie aan met het geconcentreerde loog. Onder hoge druk en temperatuur worden de vezels in microscopische bolletjes gesplitst, en verliezen ze hun schadelijke structuur. Het mineraal blijft aanwezig in een onschadelijke vorm.

Net als de verwijdering is de stort van asbest streng gereguleerd. Er zijn ruim dertig stortplaatsen in Nederland die in plastic verpakt asbest op voorgeschreven manier mogen storten. Aan stort- en registratieregels wordt volgens deskundigen niet overal strikt de hand gehouden. ``Het spul wordt vaak keurig in bunkers opgeslagen, maar ik ken ook wel plaatsen waar het in een gat in de grond verdwijnt', zegt asbestverwijderaar Jan van Doesburg uit Vuren. Ook is er twijfel over de veiligheid van stort op de lange duur. Het ministerie van VROM heeft inmiddels een verbod op stort aangekondigd dat ingaat zodra zich een bruikbare en betaalbare verwerkingsmethode aandient.

Smelten, ofwel verglazen, de methode die in Frankrijk al jaren op grote schaal in gebruik is, is met duizenden guldens per ton voorlopig nog te duur vergeleken met storten, vertelt Jan Tempelman, asbestspecialist bij TNO Milieu Energie en Procesinnovatie in Apeldoorn. Het asbest wordt bij een temperatuur van 1200 tot 1400 graden gesmolten tot centimetergrote glazen klonten, waardoor de vezelstructuur verdwijnt. Het eindproduct kan goed gebruikt worden om wegen te verharden. Tempelman geeft het Tresenerie-proces daarom een goede kans. ``Ik hoop voor ze dat het lukt. Ze zijn er erg inventief mee bezig', zegt hij. Een voordeel boven verglazen is volgens hem dat een kleinere reactor kan worden gebruikt. ``Sloopafval zou ter plekke verwerkt kunnen worden.'

Hans van Dijk van adviesbureau BME Asbestconsult in Vianen is sceptischer over Tresenerie: ``Het werkt alleen nog op laboratoriumschaal. Als je het echt wilt gebruiken moet je tonnen tegelijk kunnen doen. Ik moet het nog zien, maar ik zou het graag zien werken.'

Van der Gaag heeft inmiddels genoeg van het overtuigen van sceptici. ``Op zichzelf begrijp ik het wel. Al zoveel mensen hebben gezegd dat ze een oplossing hadden. Bovendien is het asbestwereldje klein, en het geeft haat en nijd als je aan iemands business komt. Maar wij gaan gewoon doen wat we van plan zijn.'