Mens blijven op Mars Bruno van Wayenburg Russen onderzoeken kans op spanningen tijdens lange ruimtereis Definitieve plannen voor een bemande vlucht naar Mars zijn er niet. Maar psychologen onderzoeken in Moskou al of de lange reis te verdragen is. Bruno van Wayenburg Het is een beetje een troep, dat heb je met een verbouwing, zegt Mark Belakovski in de grootste zaal van het Instituut voor Biomedische Problemen (IBMP) in Moskou: dikke kabels, stalen balken, vieze doeken en stof liggen op de vloer, die hier en daar opengebroken is, en het ruikt er naar motorolie. Dit is ook niet zomaar een verbouwing: hier verrijst een interplanetair ruimtevaartuig. In drie met elkaar verbonden stalen cilinders maken vanaf volgend jaar zes bemanningsleden een reis naar Mars. Een gesimuleerde reis, dat wel. De buizen, waarin nu nog werklieden staan te lassen, blijven gewoon op hun plaats in Moskou. Maar voor de zes vrijwilligers binnenin zal het verschil met een echte Marsreis zo klein mogelijk moeten zijn. 520 dagen lang zullen ze afgesloten van de buitenwereld moeten leven in de luchtdichte cilinders, met weinig ruimte en privacy, en almaar diezelfde vijf anderen als gezelschap. De vertraging in radiocommunicatie met de thuisbasis duurt, net als op een echte Marsreis, tot veertig minuten. Halverwege de rit simuleren de virtuele ruimtevaarders een Marslanding in een grote zandbak bovenop de twee cilinders. Verder mag niemand eruit. Toch loopt het storm met de aanmelding van kandidaten. De respons is overweldigend, zegt Marc Heppener, wetenschappelijk leider namens de Europese ruimtevaartorganisatie ESA, die ook deelneemt in het experiment. 5610 brieven van kandidaten stroomden binnen vóór de deadline begin oktober. Daaruit moet ESA dit jaar nog twee vrijwilligers selecteren voor het 520-daagse Mars-500-experiment, en ook steeds twee voor een aantal eerdere, kortere isolatiestudies. Ook de Russen konden kiezen uit duizenden aanmeldingen. Elektrotechnici, computerdeskundigen, en medici, maar vooral mensen die psychologisch stabiel zijn en bij elkaar lijken te passen, maken kans om voor bijna anderhalf jaar te verdwijnen achter de deur van het IBMP. Die ingang, een non-descripte witte stalen deur aan de Khoroshevskaja-straat in het noorden van Moskou, doet geen recht aan de staat van dienst van het instituut, een complex van bakstenen gebouwen met fruitbomen op het binnenplein, dat vanaf de straat nauwelijks zichtbaar is. Al vanaf de aanvang van het Russische ruimtevaartprogramma in de jaren zestig onderzoeken psychologen, medici en biologen hier de effecten van het menselijk verblijf in de ruimte. Het instituut bouwde in de jaren tachtig en negentig een enorme ervaring op met het ruimtestation Mir. Een van de werknemers is Valeri Poljakov, de kosmonaut-arts met het record wonen in de ruimte op zijn naam: 438 dagen. De ervaring leert dat de meeste problemen psychologisch van aard zijn, zegt dr. Viktor Baranov, wetenschappelijk leider van het experiment, een man met een stevige handdruk en haast, die toch even tijd heeft kunnen vrijmaken. Er zullen zeker conflicten opduiken, daar doe je niets aan. Daarom is het belangrijk om mensen te selecteren die psychologisch tegen de situatie opgewassen zijn. De selectiecriteria daarvoor willen we met dit experiment aanscherpen. In de Mir liepen spanningen tussen Russen en Amerikanen hoog op, wat leidde tot een bijna-botsing tussen een bevoorradingsmodule en het station. En tijdens een eerdere simulatie in het IBMP raakten deelnemers slaags, toen een Rus met nieuwjaar de Canadese Judith Lapierre wilde zoenen. Teamleden sloten zich in een compartiment af van de Russen, en een Japanse deelnemer verliet het experiment. Ja, dat was een incident, zegt Baranov, maar het belangrijkst in dit geval is dat het conflict opgelost is. Mensen mogen best ruzie maken, maar moeten ook over de spanningen kunnen praten met elkaar en de vluchtleiding. Het tegenovergestelde gevaar is dat de groep juist té hecht wordt, en te veel vertrouwt op de eigen superioriteit, een verschijnsel dat group think wordt genoemd, en dat ook tijdens eerdere ruimte- en zuidpoolreizen opdook. Alle problemen worden aan de thuisbasis of de buitenwereld toegeschreven, het vermogen tot kritische zelfbeoordeling zakt weg. Ook depressieve gevoelens en gevoelens van isolatie zullen hier des te sterker optreden, verwachten de onderzoekers. Maandenlang zal de aarde slechts een stip zijn aan de hemel. Een interessant psychologisch experiment op dat gebied is de invloed van planten op de psyche, zegt Baranov. Aan boord zijn twee kassen om groenten te kweken. We hopen dat het zorgen voor planten een gunstige uitwerking heeft op de binding met de aarde. Om een vergelijkbare reden zijn de binnenwanden van het ruimteschip van hout, waardoor de inrichting eerder aan Ikea of een sauna doet denken dan aan de rommelige chaos van buizen en apparatuur in Mir en het Internationale Ruimtestation. Het ziet er bijna gezellig uit. Is er geen gevaar dat in deze omgeving twee bemanningsleden, zeg een man en een vrouw, te hecht worden? Baranov vindt het een rare vraag. Verliefdheid bedoelt u? En wat is daar op tegen? In het algemeen merken we dat vrouwen als partners worden beschouwd, niet als object van liefde. En Lisa Nowak dan, de Amerikaanse astronaute die - gelukkig op de grond - stikjaloers doorsloeg en een rivale in de liefde belaagde? Inderdaad, daar liggen mogelijke conflictsituaties op de loer, geeft Baranov toe, een mens is een mens, en alles wat Shakespeare ooit beschreven heeft, gebeurt ook nu nog, ook onder kosmonauten. Zo was het menselijk karakter, zo is het, en zo zal het zijn. Je kunt er alleen maar op de grond zo goed mogelijk rekening mee houden. Ook praktisch is het experiment een oefening in extreme autonomie. Het recyclen van water en lucht moet anderhalf jaar lang goed gaan, en één van de stalen cilinders is simpelweg een magazijn, vol rekken met apparatuur, kleding, voedsel en reserve-onderdelen, en medicijnen. Baranov: Als er aan boord van het huidige Internationale Ruimtestation iets mocht gebeuren met een van de bewoners, staat die in drie tot zes uur op de grond. Maar nu wordt terugkeren on-mo-ge-lijk. Dus is de arts een van de belangrijkste bemanningsleden. Maar een arts weet ook niet alles, en snel overleg bij een noodgeval is lastig. Dus moet er een heel erg uitgebreide medische bibliotheek mee. Alleen bij acuut levensgevaar zal een deelnemer uit de opstelling gehaald worden, hebben ESA en IBMP al verzekerd. Andere omstandigheden laten zich helemaal niet nabootsen, zoals de kosmische straling, de snelle geladen deeltjes in de ruimte die dwars door het ruimteschip schieten. Voor de langdurige gewichtloosheid vertrouwt Baranov op eerdere ervaring, die laat zien dat botten en spieren massa verliezen in die omstandigheden, maar ook dat dat effect met lichamelijke oefeningen deels te voorkomen is. Dus is er ook een trainingshok aan boord. Om de zwaartekracht op Mars na te bootsen, 38 procent van die van de aarde, zullen deelnemers maanden met hun hoofd naar beneden moeten liggen. Louter luieren zal er dus niet bij zijn voor de proefpersonen, en ESA heeft nog meer onderzoeksvoorstellen in behandeling, net als het IBMP: Wij nodigen wetenschappers die mee willen doen uitdrukkelijk uit om voorstellen te sturen. Ook buiten ESA om,, zegt Baranovs collega Belakovski. Directere bijdragen mogen trouwens ook: We staan ook open voor partnerschappen met sponsors. We zoeken etenswaren met lange houdbaarheid, sportkleren, ondergoed, en sportschoenen, maar ook boeken of dvd's voor de boordbibliotheek. Wilt u dat ook opschrijven? Geld voor pindakaas is dus al lastig, en het Amerikaanse Congres heeft in september NASA-financiering voor onderzoek naar Marsreizen expliciet verboden. Dus of er ooit echt vacatures voor Marsreizigers komen, is nog maar de vraag. Maar stel dát. Helpt het dan om Mars-500 op je cv te hebben? Baranov aarzelt. Het lijkt mij dat het goed zou zijn om deze ervaring te hebben. Maar aan de ander kant: waarschijnlijk zijn mensen die ooit echt naar Mars gaan nog te jong voor onze minimumleeftijd van vijfentwintig. Die zitten nu misschien in de schoolbanken. Verliefdheid bedoelt u? En wat is daar op tegen? Datum:  10-11-2007 Sectie:  Wetenschap & Onderwijs Pagina:  45 Foto-onderschrift:   Interieur (boven) en buitenkant (onder) van de namaak-ruimtecapsules. Rechts een zitje. Trefwoord:   Astronomie en ruimtevaart Geografie:   Rusland Op dit artikel rust auteursrecht van NRC Handelsblad BV, respectievelijk van de oorspronkelijke auteur.