HEADLINE: Nieuw ontdekte exoplaneet is klein en bestaat uit steen

BYLINE: BRUNO VAN WAYENBURG

BODY:

Een nieuw ontdekte planeet buiten het zonnestelsel, een zogeheten 'exoplaneet' blijkt lichter dan alle tot nog toe ontdekte exoplaneten, en is ook de eerste die hoogstwaarschijnlijk uit steen bestaat in plaats van gas. Daarmee lijkt de exoplaneet meer op de aarde dan alle eerder ontdekte planeten buiten het zonnestelsel. Aldus medeontdekker en planetenjager Didier Queloz, afgelopen woensdag op een conferentie in Stockholm. De resultaten zijn ingediend bij het tijdschrift Astronomy and Astrophysics.

Queloz was in 1995 medeontdekker van de allereerste planeet buiten het zonnestelsel. Daarbij hanteerde hij een ingenieuze maar nogal indirecte meetmethode. De planeet beweegt zich in een baan om een ster, die door de zwaartekrachtwerking van de planeet zelf ook licht heen en weer beweegt. Dit subtiele wiebelen van de ster is weer te detecteren aan het sterlicht, door het Doppler-effect: als de ster naar de aarde toe beweegt, wordt de golflengte van het licht een minieme fractie korter, bij een beweging van de aarde af juist langer. Deze kleine kleurverandering detecteerden Queloz en collega's met gevoelige spectroscopen.

Onder verschillende onderzoeksteams brak een ware planetenjacht uit, met als resultaat tot nog toe meer dan honderd exoplaneten. Ze werden vooral gevonden met de Doppler-techniek. Die is echter gevoeliger voor zware planeten in kleine banen om hun ster, zodat vooral reuzenplaneten ontdekt werden. Deze lijken nog het meest op Jupiter uit ons zonnestelsel en bestaan hoofdzakelijk uit (waterstof)gas.

Vaste, 'rotsachtige' planeten, zoals de aarde maar ook Mars en Venus, werden tot nog toe niet gezien. Queloz zegt nu een tussenstadium ontdekt te hebben, in een baan rond de ster Altar aan de hemel van het zuidelijk halfrond. Met HARPS, een nieuwe, zeer gevoelige spectrometer in een telescoop in het Chileense La Silla, maten zij de beweging van deze ster met een nauwkeurigheid van een meter per seconde, iets minder dan wandelsnelheid.

Allereerst bevestigden die metingen het bestaan van een al eerder bekende grote, Jupiter-achtige planeet, met een baanperiode van iets minder dan twee jaar. Maar bovenop deze langzame variatie zagen de onderzoekers een snellere oscillatie, blijkbaar afkomstig van een planeet met een baan van maar 9,5 dag. Uit de sterkte van de variatie was de massa van deze planeet af te leiden: 14 keer de massa van de aarde. De eerdere recordhouder was 40 keer zo zwaar als de aarde.

Impressie van nieuw ontdekte planeet (omringd door rotsige maantjes)