‘Nano-hype moet worden bestreden’

DE WEDDENSCHAP - MARE 4, 25 september 2003

Wie: prof.dr. Jan Zaanen, hoogleraar theoretische natuurkunde
Wedt dat: ‘Het over vijf jaar is af te raden het voorvoegsel `nano' in de titel of abstract van een onderzoeksvoorstel te gebruiken’
Inzet: ‘Ik wed altijd om een fles whiskey’
Verliest als: ‘De kreet ‘nano” onverminderd populair blijft’

‘Nano is echt een soort toverwoord geworden. Nanoscience, voor wie geen kranten leest, is de wetenschap van het bouwen met superkleine onderdelen, zoals bijvoorbeeld extreem dunne metaaldraadjes, buisvormige koolstofmoleculen, eiwitten of andere biomoleculen. Kortom: allerlei onderdelen met afmetingen ruwweg in de buurt van de nanometer, een miljardste meter.
Nano is een Nederlands succesverhaal. Het is min of meer hier geboren, dankzij fantastisch werk van onder andere Delftse en Leidse wetenschappers.
Maar in de grote wereld, vooral Amerika, is het ondertussen een hype geworden in de waarste zin van het woord.
Het begon met Eric Drexler, die een boek schreef over micromachientjes, nanobots, die het menselijk lichaam van binnenuit repareren. Californische venture capitalists begonnen er in te geloven en na veel gelobby onder leiding van de Nobelprijswinnaar Richard Smalley reserveerde Clinton een half miljard dollar voor nano-onderzoek.
Op zich niets mis mee, want dit relatief geringe bedrag kan wel degelijk nuttig worden uitgegeven. Het nare is alleen dat het de huidige hype heeft aangestoken.
Hypes, met name van het wetenschappelijke soort, zijn akelig. Ik heb er verstand van, want als beginnende wetenschapper kwam ik eind jaren tachtig terecht in een andere grote hype. In 1986 werd een ‘hoge-temperatuur-supergeleider’ ontdekt, die bij de ‘hoge’ temperatuur van -196 graden vloeibaar stikstof elektrische stroom geleidde zonder weerstand. Binnen de kortste tijden waren duizenden onderzoeksgroepen in de hele wereld bezig met ‘hoge temperatuur supergeleiding.’ Er verschenen visioenen in de krant van superefficiënte motoren en elektriciteitskabels en handzame magnetische treinen. De wereld zou er heel anders uit zien. Dat lijkt sprekend op het huidige gepraat over de nano-industriële revolutie.
Wat mij bijzonder verbaasde was dat men niet bezig was zelf na te denken. Wat denk je, als een Delfts nano-succes in twee jaar tijd zo'n beetje 500 citaties binnenhaalt. Gaat dat over 500 ground breaking vervolgonderzoeken? Natuurlijk niet. Dat gaat over hype.
Het effect is dat er op dit moment absurde geldbedragen in het nano worden gestort. Zoveel, dat het voelbaar wordt in aangrenzende gebieden van de natuurkunde en chemie die niet nano zijn.
Dit is wat mij betreft de echte reden om het gevecht met de hype aan te gaan. Wetenschap heeft anarchie nodig, individuele wetenschappers die bezig zijn met zaken waar nog nooit iemand van gehoord heeft, die dan opeens ongelofelijk belangrijk blijken te zijn.
Hypes zijn de dood in de pot. Toen hoge temperatuur supergeleiding na vijf jaar haar belofte niet waar gemaakt had stortte de hype van de ene dag op de andere in elkaar.
Een kleine groepje fanatiekelingen, diegenen die echt iets op het spoor waren, bleven over. Die hadden geen gemakkelijk wetenschappelijk leven. Om enige kans op fondsen te behouden moest het gebruik van de term `hoge temperatuur supergeleiding' in titel of abstract van het onderzoeksvoorstel ten koste van alles worden vermeden.
Ik voorspel dat nano hetzelfde lot zal ondergaan.’

Bruno van Wayenburg

Wilt u deze weddenschap aangaan, of zelf een weddenschap voorstellen? weddenschap@mare.leidenuniv.nl